हायड्रोपोनिक्स तंत्र मधील पोषक अन्नद्रव्यांचे व्यवस्थापन :
हायड्रोपोनिक्स तंत्रामध्ये किंवा मातीविना भाजीपाला पिकांचे उत्पादन घेत असताना पीक पोषक अन्नद्रव्ये यांना अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. कारण भाजीपाला पिकाचे उत्पादन उत्पादकता व त्यांची प्रत ही बऱ्याच अंशी पोषक अन्नद्रव्ये त्यांची तीव्रता पुरवठा इत्यादी बाबीवर अवलंबून असते.
हायड्रोपोनिक्स तंत्रामध्ये पीक पोषक अन्नद्रव्ये द्रावणाचे विविध घटक :
1.पीक पोषक अन्नद्रव्यांचे प्रमाण 2.हायड्रोपोनिक्स; विद्राव्य खते व पोषक अन्नद्रव्ये युक्त द्रावण [Hoagland Solution] 3.पीक पोषक अन्नद्रव्याचा द्रावणाचा सामू [pH] 4.पिक पोषक अन्नद्रव्याच्या द्द्रावणाची क्षारता [EC/TDS] 5.पीक पोषक अन्नद्रव्य द्रावणाचे तापमान 6.पीक पोषक अन्नद्रव्यांची सुसंगतता.
विविध शास्त्रज्ञांनी सर्वसाधारणपणे हायड्रोपोनिक मध्ये घेण्यात येणाऱ्या पिकांसाठी लागणारे अन्नद्रव्यांचे प्रमाण संशोधनाअंती सिद्ध केले आहे. परंतु परंतु या प्रमाणामध्ये विविध देशांमध्ये वेगवेगळ्या पिकांसाठी जास्त उत्पादन घेणे करिता व उत्तम प्रतीसाठी यामध्ये थोड्याफार प्रमाणात बदल केल्याचे दिसून येतात.
अन्नद्रव्य | Hoagland and Arnon [1938] | Hewitt [1966] | Cooper [1979] | Steiner [1984] |
मिलीग्राम प्रति लिटर [ पीपीएम] | ||||
नत्र [N] | 210 | 168 | 200-236 | 168 |
स्फुरद [P] | 31 | 41 | 60 | 31 |
पालाश [K] | 234 | 156 | 300 | 273 |
कॅल्शियम [Ca] | 160 | 160 | 170-185 | 180 |
मॅग्नेशियम [Mg] | 34 | 36 | 50 | 48 |
गंधक [S] | 64 | 48 | 68 | 336 |
लोह [Fe] | 2.5 | 2.8 | 12 | 2-4 |
तांबे [Cu] | 0.02 | 0.064 | 0.1 | 0.02 |
जस्त [Zn] | 0.05 | 0.065 | 0.1 | 0.11 |
मंगल [Mn] | 0.5 | 0.54 | 2.0 | 0.62 |
बोरॉन [B] | 0.5 | 0.54 | 0.3 | 0.44 |
मॉलिब्डेनम [Mo] | 0.01 | 0.04 | 0.2 | |
हायड्रोपोनिक भाजीपाला उत्पादन तंत्रामध्ये वापरण्यात येणाऱ्या पोषक अन्नद्रव्य द्रावणांमध्ये उपलब्ध स्वरूपात असेंद्रिय आयन्स असतात.वनस्पतीस एकूण 17 अन्नद्रव्यांची आवश्यकता असते व त्यांचा योग्य त्या खतांमधून संतुलित प्रमाणात पुरवठा केल्यास उच्च प्रतीचे चांगले उत्पादन मिळू शकते. या 17 अन्नद्रव्यापैकी पिकांना काही जास्त प्रमाणात लागतात, काही कमी प्रमाणात तर काही अत्यल्प प्रमाणात लागतात. कार्बन, हायड्रोजन, ऑक्सिजन, नत्र, स्फुरद व पालाश हे सर्वात जास्त प्रमाणात लागतात तर कॅल्शियम, मॅग्नेशियम व गंधक यांची आवश्यकता मध्यम प्रमाणात असते तर लोह मंगल, तांबे, जस्त, बोरन, मॉलिब्डेनम, क्लोरीन व निकेलयांची गरज अत्यल्प असते. या अन्नद्रव्यांचा पुरवठा करण्यासाठी पाण्यात विद्राव्य असणाऱ्या खतांचा वापर करण्यात येतो. सिंचन पाण्यामध्ये विद्राव्य रासायनिक खतांचा योग्य त्या प्रमाणात वापर करून त्याचे द्रावण तयार करण्यात येते. पोषक अन्नद्रव्य द्रावण तयार करताना त्यांची एकमेकातील विद्राव्यता देखील महत्त्वाची ठरते. प्रत्येक विद्राव्य खते सिंचन पाण्यामध्ये स्वतंत्र विरघळून नंतर ती एकमेकात मिसळल्यास योग्य ठरतात. तसेच सिंचन पाण्यामध्ये विद्राव्य खते टाकल्यानंतर या द्रावणाची क्षारता वाढते.त्यामुळे किती क्षारतेचे द्रावण हायड्रोपोनिक तंत्रात वापरावयाचे हे पिकांपरत्वे काही प्रमाणात बदलते. हायड्रोपोनिक अन्नद्रव्य द्रावणाचे सातत्यपूर्ण वहन होत असल्याने फार थोड्या प्रमाणात गरजेनुसार व पिकांच्या वाढीनुसार अन्नद्रव्य शोषून घेतल्या जातात. त्यामुळे जास्त क्षारता किंवा तीव्रतेचे पोषक अन्नद्रव्य युक्त दावण वापरणे योग्य ठरत नाही. कारण त्यामुळे पिकांवर अन्नद्रव्य विषारीपणा ची लक्षणे दिसून येतात किंवा पिके लवकर फुलोऱ्यात येतात किंवा त्यांची कायिक वाढ जास्त होऊन रोग-किडींचा प्रादुर्भाव वाढू शकतो.याबरोबरच ठराविक अन्नद्रव्यांचे प्रमाण पोषक द्रावणात जास्त ठेवल्यास त्याचा काही प्रमाणात चांगला परिणाम दिसून येतो. उदाहरणार्थ पालाश थोड्याश्या जास्त प्रमाणात दिल्यास फळांची प्रत व चकाकी, फळातील एकूण घनपदार्थ, गोडवा वाढू शकतो. तसेच पालाशचा वापर पिकांमध्ये रोग किडी अथवा इतर ताण सहन करण्यासाठी देखील होतो. याबरोबरच देण्यात येणाऱ्या पोषक अन्नद्रव्याची तीव्रता फारच कमी असणे देखील हितावह ठरणार नाही कारण त्यामुळे पिकाची अन्नद्रव्याची गरज भागणार नाही व त्यामुळे वाढ मंदावेल.
पोषक अन्नद्रव्याचे 100 लिटर स्टॉक सोल्युशन तयार करण्यासाठी खालील रासायनिक खतांची मात्रा लागते.
अ.क्र. | रासायनिक खते | रासायनिक सूत्र | लागणारे प्रमाण | यातून जाणारे अन्नद्रव्य |
A Tank | | | ||
1 | कॅल्शिअम अमोनिअम नायट्रेट | 5Ca(NO3)2. NH4NO3.10H2O | 11 kg | कॅल्शियम, अमोनियम व नायट्रेट नत्र |
2 | पोटॅशियम नायट्रेट | KNO3 | 4.5 kg | पालाश व नायट्रेट नत्र |
3 | लोह -EDTA | Fe(EDTA | 250 g | लोह |
B Tank | | | ||
1 | पोटॅशियम मोनो बेसिक फास्पेट [Potassium Monobasic Phosphate] | KH2PO4 | 1.5 kg | पालाश व स्फुरद |
2 | पोटॅशियम सल्फेट [Potassium Sulfate] | K2SO4 | 800 g | पालाश व गंधक |
3 | मॅग्नेशियम सल्फेट (Heptahydrate) | MgSO4.7H2O | 5 kg | मॅग्नेशियम व गंधक |
4 | झिंक सल्फेट (Monohydrate) | ZnSO4.H2O | 1.5 g | जस्त व गंधक |
5 | बोरिक एसिड | H3BO3 | 30 g | बोरॉन |
6 | कॉपर सल्फेट(Pentahydrate) | CuSO4.5H2O | 1 g | तांबे व गंधक |
7 | सोडियम मॉलिब्डेट (Dihydrate) | Na2MoO4.2H2O | 1.5 g | मॉलिब्डेनम |
8 | मंगल- EDTA | MnEDTA | 40 g | मंगल |
5000 लिटर चे वापरण्यायोग्य पोषक अन्नद्रव्याचे द्रावण तयार करण्यासाठी उपरोक्त शंभर लिटर द्रावणातून A व B TANK मधून प्रत्येकी 50 लिटर वापरावे. | ||||
Post a Comment